Il presidi da la Confederaziun svizra ha ina istorgia muventada. Entant che l'uffizi valeva en ils emprims decennis dal stadi federal pli difficils sco ina distincziun per ils cussegliers federals ch’eran spezialmain buns cumandants, è s'etablì il princip da rotaziun a partir dals onns 1890.
Cunter ina concentraziun da la pussanza
Ils babs da la Constituziun svizra eran „commembers da la regenza e represchentants da singuls stands che pensavan en moda pragmatica e che tschertgavan cumpromiss“, sco ch'i stat scrit en il Lexicon istoric da la Svizra. Targlinaders n'eran els betg: Perquai che la situaziun politica ha permess la primavaira 1848, èn els sa mess decidids a l'ovra ed han skizzà en paucas emnas l'emprima Constituziun dal stadi federal. Ils babs da la Constituziun vulevan evitar da concentrar la pussanza en paucs mauns. Betg èn dumonda na vegniva pir dretg ina concentraziun da las cumpetenzas executivas mo tar ina persuna. Il presidi da la Confederaziun è pia vegnì concepì correspundentamain e la durada d'uffizi è vegnida limitada ad in onn.
Dus records
L'emprim president da la Confederaziun è stà ils onns 1848 e 1849 il Liberal turitgais Jonas Furrer. En l'ulteriur decurs dal 19. tschientaner èn vegnids elegids cussegliers federals ch'avevan savens gronda influenza. Ils records han tegnì Karl Schenk (BE) ed Emil Welti (AG) cun occupar l'uffizi durant sis periodas. Omadus èn stads participads a la regenza dal pajais durant in temp fitg lung: Welti 24 onns, Schenk schizunt 31 onns. El è uschia fin oz il cusseglier federal cun la perioda d'uffizi la pli lunga.
Princip da rotaziun dapi ils onns 1890
Il princip da rotaziun ch'è usità oz, tenor il qual il cusseglier federal cun la pli auta vegliadetgna d'uffizi daventa mintgamai il vicepresident e vegn elegì sco president da la Confederaziun in onn pli tard, è s'etablì pir durant ils onns 1890. Avant elegeva l'Assamblea federala en spezial cussegliers federals spezialmain stimads sco presidents da la Confederaziun. Tgi ch'era main bainvis tar ils parlamentaris, stueva per part spetgar ditg: Uschia è Willhelm Matthias Naeff da Son Gagl daventà – malgrà in temp d'uffizi da 27 onns – mo ina giada president da la Confederaziun (1853). Be ina giada n’ha in president da la Confederaziun betg pudì entrar en uffizi: Il Vadais Victor Ruffy ch’era vegnì elegì sco president da la Confederaziun per l’onn 1870 è trapassà ils 19 da december 1869. Nagin president da la Confederaziun n’ha demissiunà, dentant è il Turitgais Wilhelm Hertenstein mort l’onn 1888 en uffizi.
Per lung temp er minister da l'exteriur
Ils emprims decennis suenter la fundaziun dal stadi federal eri usità ch'il president da la Confederaziun manava a medem temp il Departament politic, l'antecessur dal Departament federal d'affars exteriurs (DFAE). L'onn 1888 han ins per l'emprima giada separà ils uffizis. Dal 1897 fin al 1920 è l'uniun dals uffizis puspè vegnida activada.
Otg giadas presidenta da la Confederaziun
Otg giadas è fin oz vegnida elegida ina presidenta da la Confederaziun. Sco emprima dunna per questa carica è quai stada Ruth Dreifuss l’onn 1999. Persuenter èn vegnidas elegidas Micheline Calmy-Rey (2007 e 2011), Doris Leuthard (2010 e 2017), Eveline Widmer-Schlumpf (2012) e Simonetta Sommaruga (2015 e 2020).
Èn las elecziuns dal president da la Confederaziun adina stadas correctas?
Pertge n'è l'emprim cusseglier federal tessinais mai daventà president da la Confederaziun?
Per tge motivs è il presidi da la Confederaziun vegnì separà dal Departament da l'exteriur?
Co è s'etablì il princip d'anzianitad tar l'elecziun dal presidi da la Confederaziun?
Cura è il princip d'anzianitad vegnì violà l'ultima giada a chaschun d'ina elecziun d'in president da la Confederaziun?
Tgi ha fatg il meglier resultat da l'istorgia tar sia elecziun sco president da la Confederaziun?
Ils emprims onns dal stadi federal aveva l'elecziun dal president da la Confederaziun savens lieu sut circumstanzas bunamain caoticas. La stad 1858 per exempel valeva l'Argovian Friedrich Frey-Herosé sco elegì – fin ch'igl è vegnì purtà plant. Ina cumissiun ha lura examinà las circumstanzas da l'elecziun e la finala è il Bernais Jakob Stämpfli vegnì declerà sco president da la Confederaziun per l'onn 1859. En ses rapport ha la cumissiun tranter auter menziunà che cedels electorals sajan simplamain vegnids bittads en il chanaster da palpiri. Tenor il Fegl uffizial federal è stà il motiv per la cumissiun la prescha da singuls dumbravuschs, ina intenziun fraudulenta n'è betg vegnida supponida. Frey-Herosé, che valeva sco adversari da Stämpfli en il Cussegl federal, è lura daventà president da la Confederaziun l'onn 1860.
Stefano Franscini è stà commember dal Cussegl federal a partir da l'onn 1848 fin a sia mort l'onn 1857. El ha prestà lavur fitg meritaivla per la Confederaziun, ch'era fitg povra durant il 19avel tschientaner e che vegniva contemplada dals stadis vischins conservativs cun gronda disfidanza pervia da sia constituziun moderna. Franscini ha rimnà bleras datas, ha organisà l'emprima dumbraziun dal pievel ed ha cooperà a projects da leschas impurtantas. Sco um introvertì, che perdeva pli e pli ferm l'udida e ch'era ultra da quai contestà en ses agen chantun, n'era el dentant ord vista da l'Assamblea federala betg la persuna adattada per l'uffizi da president da la Confederaziun. A sia reputaziun n'ha quai dentant fatg nagin donn.
Il Turitgais Wilhelm Hertenstein era schef dal Departament da militar, cur ch'el dueva vegnir elegì sco president da la Confederaziun per l'onn 1888. Quella giada eri usità ch'il president da la Confederaziun manava a medem temp er il Departament politic, ch’è lura daventà il Departament federal d'affars exteriurs (DFAE). Hertenstein, che aveva emprendì selvicultur, era dentant da l'avis che ses franzos saja manglus, pertge che franzos era la lingua diplomatica principala da quel temp. Uschia èsi lura vegnì decidì da terminar la colliaziun tranter presidi da la Confederaziun e ministeri da l'exteriur. Er suenter sia elecziun sco president da la Confederaziun ha Hertenstein dastgà manar vinavant il Departament da militar. Tuttina ha el gì disfortuna durant ses onn d'uffizi. Il november 1888 è el daventà fitg malsaun ed è mort suenter l'amputaziun d'in ventrigl. Fin ussa n'ha Wilhelm Hertenstein sco sulet president da la Confederaziun betg pudì terminar ses onn d'uffizi.
Cun il catolic-conservativ lucernais Josef Zemp è vegnì elegì l'onn 1891 en il Cussegl federal per l'emprima giada in politicher che n'appartegneva betg a la fracziun liberal-radicala. Suenter questa concessiun, cun la quala ils liberals – che dominavan il giuven stadi federal – han impedì ina crisa da la regenza, dueva il noviz l'emprim ina giada vegnir examinà, avant ch'el possia surpigliar l'uffizi da president da la Confederaziun. Sin quai è il princip d'anzianitad s'etablì sco lescha nunscritta.
L'onn 1918. Quel onn è il Genevrin Gustave Ador vegnì elegì sco president da la Confederaziun per l'onn 1919, e quai paucs mais suenter sia elecziun en il Cussegl federal. Ils motivs chattain nus en la politica exteriura. Il fatg che Ador, che aveva gia passa 70 onns e ch'era commember da la pitschna Partida liberala, è insumma daventà cusseglier federal, ha pudì vegnir chapì sco signal a la Frantscha ed a l'Engalterra, suenter che la regenza svizra – ed en spezial il minister da l'exteriur Arthur Hoffmann – simpatisavan durant l'Emprima Guerra mundiala cun la Germania. L'elecziun da Gustave Ador ch'era enconuschent dapi decennis sco ami da la Frantscha è stada ina gronda fortuna suenter la guerra e suenter la sconfitta da l'imperi tudestg. Tranter auter èsi d'engraziar ad Ador che Genevra è daventada la sedia principala da la Societad da las naziuns, l'organisaziun precedenta a l’ONU. La fin da l'onn 1919 ha Ador gia bandunà il Cussegl federal ed è puspè daventà president dal Comité internaziunal da la Crusch Cotschna.
En cifras absolutas èn dus socialdemocrats da la Svizra nordorientala a la testa: Hans-Peter Tschudi (BS) e Willi Ritschard (SO) han mintgamai survegnì 213 vuschs da l'Assamblea federala plenara, cur ch'els èn vegnids elegids en l'uffizi dal president da la Confederaziun per ils onns 1970 resp. 1978. Ils onns 1970 resortan en general sco fasa, nua ch'ils futurs presidents da la Confederaziun han fatg buns fin fitg buns resultats. La cumparegliaziun cun l'entira istorgia dal stadi federal è difficila, perquai ch'il dumber da cussegliers naziunals è vegnì fixà pir l'onn 1967 a 200 ed era pli baud per part bler pli bass. In resultat sensaziunal è dentant reussì avant blers decennis ad in auter represchentant da la Svizra nordorientala: Il cusseglier federal Ernst Brenner (PLD, BS), ch'è stà l'onn 1908 per la segunda giada president da la Confederaziun, ha survegnì tar sia elecziun 186 da las 192 vuschs ch'eran pussaivlas da quel temp (96,9 pertschient). En vista a ses onn presidial 1903 ha il sanester liberal turgovian Adolf Deucher pudì s'allegrar da 173 da 180 vuschs (96,1 pertschient).
Ultima midada 11.12.2020
